Co to jest Powieść

Co oznacza POWIEŚĆ: kluczowy gatunek prozy epickiej (w okolicy noweli i opowiadania); w tradycyjnym rozumieniu utwór narracyjny, fabularny, wielowątkowy, wszechstronnie prezentujący bohaterów na rozległym tle społ.-obyczajowym albo hist., w ustalonym czasie i przestrzeni. W znaczeniu szerszym (odpowiednio z poetyką opisową) gł. wskaźnikami struktury p. są: narracja, świat przedstawiony prezentowany poprzez narratora, bohaterzy i wydarzenia, których są uczestnikami, powiązane z ustalonym czasem i przestrzenią, tworzące fabułę (układ zdarzeń świata przedstawionego) w ustalonych związkach przyczynowo-skutkowych, w ustalonym języku i stylu lit. P. jako samodzielny (w rozumieniu nowożytnym) gatunek prozy narracyjnej wykształcił się w poł. XVIII wieku, na przykład w Polsce pierwsze p. pisał I. Krasicki: Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776) i Pan Podstoli (1778). P. oświeceniowe powstawały w wielorakich związkach z wzorami obcymi (szczególnie z angielskiego:), służącymi inspiracją w dziedzinie kompozycji, typu narracji (na przykład list, znaleziony rękopis, pamiętnik); struktury językowo-stylistycznej, czasowo-przestrzennej, przestrzegającej chronologii wydarzeń w kreowaniu bohatera i różnorodnej tematyki. Typologia p. oświeceniowej odznacza: p. edukacyjną (M.D. Krajewskiego Podolanka), p.-traktat (Pan Podstoli I. Krasickiego), p. pseudohistoryczną (Dwaj panowie Sieciechowie J. Ursyna Niemcewicza), p. czułą (Julia i Adolf L. Kropińskiego, Nierozsądne śluby F. Bernatowicza), gotycką (Strach w zameczku A. Mostowskiej), obyczajową (Malwina, a więc domyślność serca M. Wirtemberskiej, Pan Starosta F. Skarbka). Wszystkie p. wypracowały techniki literacko-językowe wykorzystywane przemianom w XIX wieku, pojawia się świadomość terminu i gatunku, p. rozwija się w pełni. Z punktu widzenia kategorii estetycznej odznacza się: p. sentymentalną (na przykład Podróż sentymentalna... L. Sternea), realistyczną (na przykład Tata Goriot Balzaka, Nad Niemnem E. Orzeszkowej, Lalka
B. Prusa, Wojna i pokój L. Tołstoja), naturalistyczną (na przykład Germinal E. Zoli), autotematyczną (na przykład Pałuba K. Irzykowskiego), ekspresjonistyczną (na przykład Próchno, Ozimina W. Berenta), egzystencjalną (na przykład Obcy, Upadek Camusa). We wszystkich nastąpiła zmiana pozycji narratora, od wszechwiedzącego do autorskiego
(1 os.-3 os.), który mógł przenikać w najtrudniej dostępne zakamarki duszy życia wewn. bohatera, tracąc umiejętność formułowania ocen. Nastąpiła także subiektywizacja narracji, osłabienie rygorów kompozycyjnych, epizodyczność, wkomponowywanie w strukturę p. listu, dziennika. W XX wieku p. zerwała z chronologią prezentowania wydarzeń, odeszła od klasycznej kompozycji zamkniętej (na przykład W poszukiwaniu straconego czasu M. Prousta), zbliżając się ku gatunkom mieszanym i "z pogranicza": ku esejowi, reportażowi, pamiętnikowi, dziennikowi; p. nie zna ograniczeń tematycznych, tematami są i ogromne wydarzenia historyczne (na przykład w twórczości T. Parnickiego), i intymne przeżycia bohatera (na przykład w twórczości T. Konwickiego). Z perspektywy tematyki i pozycji bohatera p. XIX i XX wieku wzajemnie na siebie oddziałują, zaspokajają najróżniejsze gusty czytelników