Definicja Motyw Polski i Polaków

Co to jest Motyw Polski i Polaków:
Poezja:
Kronika polska – Gall AnonimKronika polska – Wincenty Kadłubek
Pieśń o spustoszeniu Podola, Odprawa posłów greckich- Jan Kochanowski
Krótka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – Mikołaj Rej
„O poprawie Rzeczypospolitej - Andrzej Frycz Modrzewski
„Kazania sejmowe – Piotr Skarga
Nierządem Polska stoi - Wacław Potocki
Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek
Świat zepsuty, Pijaństwo - Ignacy Krasicki
Powrót posła – Julian Ursyn Niemcewicz
Mazurek Dąbrowskiego - Józef Wybicki
Dziady cz. III – Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego – Adam Mickiewicz
Kordian, Grób Agamemnona, Genezis z ducha – Juliusz Słowacki
Moja piosnka – Cyprian Kamil Norwid
Trylogia – Henryk Sienkiewicz
Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa
Lalka – Bolesław Prus
Wesele – Stanisław Wyspiański
Przedwiośnie - Stefan Żeromski
Granica – Zofia Nałkowska
Bal w operze – Julian Tuwim
Ferdydurke, Trans-Atlantyk - Witold Gombrowicz
Kompleks polski – Tadeusz Konwicki
Start - Andrzej Szczypiorski
Rozważania o problemie narodu – Zbigniew Herbert
Naród – Czesław Miłosz
Busz po polsku – Ryszard Kapuścinski
Lekcja polskiego – Słowacki – Ernest Bryll
Modlitwa dziękczynna z wymówką – Andrzej Bursa
Ojczyzna – Rafał Wojaczek
Sztuka:
Bitwa pod Ostrołęką – Juliusz Kossak
Rok 1863 – Polonia - Jan Matejko
Opracowanie motywu Polski i Polaków:
Polska i Polacy to zasadniczy motyw polskiej literatury, co wynika z samej jej istoty. Poszczególni pisarze różnie postrzegali nasz państwo i jego mieszkańców, budowali odmienne, nieraz wręcz sprzeczne, uogólniające wizerunki Polaków, w zależności od własnych postaw, orientacji ideowych i politycznych, formułowali oceny. Literackie rozmowy o Polsce to raczej rozważania o jej przeszłości (narodowych tradycjach, lecz i krytycznie ocenianej anachronicznej polskości), teraźniejszości i przyszłości, zaletach i wadach rodaków, o naszym duchu, narodowym charakterze, polskości jako idei scalającej naród podzielony na przykład za sprawą odmiennych interesów ekonomicznych grup, regionów. Dla jednych pisarzy polskość była wyłącznie przyczyną do dumy, inni odczuwali ją jako uciążliwy ciężar W okresach niewoli liczne byty przypomnienia wielkości Polski i mesjanistyczne zapowiedzi jej zmartwychwstania, poezja lat pokoju i częściej skupiała się na codzienności Polaków, w niej poszukiwała przedmiotów układających się w nasz "portret własny".
Kronika polska - Gall Anonim
Sławna Kronika polska (tytuł nadany poprzez wydawcę) powstała przypuszczalnie w latach 1113-1116. Anonim twierdził, iż została ona napisana z inspiracji otoczenia księcia, biskupów, kanclerza Michała Awdańca. Autor, dysponując bardzo nielicznymi źródłami pisanymi, oparł się raczej na stosunkach ustnych. Tak określił projekt dzieła: Jest zaś zamiarem naszym pisać o Polsce, a w pierwszej kolejności o księciu Bolesławie i z racji na niego opisywać wybrane godne pamięci gesty jego przodków. Kronika, ukazująca dzieje dynastii Piastów, złożona jest z trzech napisanych po łacinie rymowaną prozą ksiąg. Pierwsza z nich mówi o początkach państwa polskiego i panowaniu pierwszych Piastów (cudowne odzyskanie wzroku poprzez Mieszka symbolizuje zgodne narodziny państwa polskiego). Dwie kolejne księgi traktują już o czynach Bolesława Krzywoustego (od narodzin do bitwy pod Nakłem w 1113 roku), którego niezwykłe dokonania są niezmiennie eksponowane, podkreślane. Kronikę otwiera i zamyka opowieść o cudownych narodzinach Bolesława Krzywoustego. Księga l mówi o panowaniu Bolesława Chrobrego (drugi z jej bohaterów to Bolesław Śmiały), uznanemu poprzez autora za ideał władcy: to książę odważny, waleczny, sprawiedliwy, dobry dla poddanych i umacniający chrześcijaństwo. Jego zgon staje się, zdaniem Anonima, końcem złotego wieku Polski, panowanie Bolesława Śmiałego nie przynosi krajowi niczego dobrego. Księgi zostały poświęcone Bolesławowi Krzywoustemu - jego panowaniu, wojnom, na przykład obronie Głogowa. Krzywousty, już samym jego narodzinom towarzyszyły nadprzyrodzone zjawiska, jest następnym ideałem władcy z Kroniki, pogromcą Pomorzan, Niemców, Czechów. Gali, bezustannie wychwalając różne zalety Krzywoustego, nadał swej kronice charakter wyraźnie panegiryczny (a więc przesadnie sławiący jakąś osobę). Autor, bardzo wysoko oceniając księcia Bolesława, dokonywał wyraźnej selekcji ukazywanych faktów, jedne z nich opisywał wnikliwie, inne zbywał zazwyczaj formułą d/ugo aby o tym mówić. Owa selekcja odzwierciedlała światopogląd Galia, jego ideologiczne wybory - autor cenił raczej to, co służyło utrwalaniu suwerenności Polski, budowaniu jej pozycji. Zarazem kronikarz starannie unikat fałszowania faktów, zatem jego robota jest wartościowym źródłem do poznania historii Polski, kształtowania się naszej myśli politycznej, ideologii państwowotwórczej.
Krótka rozprawa pomiędzy trzema osobami, Panem, Wójtem, a Plebanem - Mikołaj Rej
Cały utwór został mocno osadzony w realiach socjalnych, obyczajowych pierwszej połowy XVI wieku i daje zdecydowanie krytyczną ocenę Polski tamtego okresu. Dialog zaczyna się od ostrego ataku na księży, którym zarzuca się w pierwszej kolejności zaniedbywanie obowiązków duszpasterskich, ganienie wiernych, zamiast ich nauczania, próżniactwo, rozpustę, chciwość, sprzedawanie odpustów. Równie niekorzystny obraz stał się udziałem szlachty: żyjącej powyżej stan, tracącej majątki na uczty, drogie wina, stroje. Reprezentanci owej warstwy pokrywają koszta wystawnego życia przez zdzierstwo, sędziowie i urzędnicy bywają przekupni, posłowie i senatorowie uprawiają prywatę. Najtrudniejsza jest przypadek chłopstwa: Ksiądz pana wini, pan księdza /A nam prostym zewsząd nędza. Chłopstwo ma rozliczne powinności wobec uprzywilejowanych stanów, musi płacić czynsze, podatki, dziesięcinę, nie przyznaje mu się jakichkolwiek praw obywatelskich. Z zarysowanego obrazu społeczeństwa wynika, iż w Polsce postępuje degradacja wszystkich stanów, słabnie zatem i kraj. W końcowym fragmencie narzekając mówi: Wszyscy na ten nierząd narzekają, l Widzą, że złe, cóż, gdy nic nie dbają.
Kazania sejmowe - Piotr Skarga
Mówiąc o państwie ojczystym, kaznodzieja posługiwał się raczej metaforami i symbolami biblijnymi. Zwracał uwagę, iż pogrążona w grzechu Rzeczpospolita nie jest wieczna, iż może przeminąć bez śladu, upaść. Jako mówca polityczny w pełnym tego słowa znaczeniu, Skarga dążył do ograniczenia przywilejów szlachty, znacznego zredukowania roli sejmików i izby poselskiej parlamentu, umacniając równocześnie senat i władzę królewską. Był przeciwnikiem ówczesnego stylu życia szlachty, piętnował rozluźnienie obyczajów, skłonność do życia w luksusie. Oczywiście, marzył o Polsce tylko katolickiej, bez innowierców.
Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek
Pasek, typowy reprezentant sarmatyzmu , nie wyobrażał sobie lepszego ustroju od szlacheckiej "złotej wolności", byt dumny z jej zdobyczy, np. z wyboru (wbrew magnaterii) na króla "Piasta", M. K. Wiśniowieckiego. Żyt w poczuciu absolutnej wyższości szlachty nad obywatelami wszystkich pozostałych stanów, choćby mieszczanami. Byt przekonany, iż Polacy-katolicy są czymś znacząco lepszym od innych narodów. Bawiły go i gorszyły obce obyczaje, np. to, co zobaczył w Danii (Duńczycy jedli kaszankę i sypiali nago, co nie przystoi Polakom). Wobec Niemców i protestantów byt już nastawiony nie tyle ironicznie, co zdecydowanie wrogo.
Świat zepsuty - Ignacy Krasicki
Krasicki w niemal całej swej twórczości poddawał surowej krytyce wynaturzenia niektórych sfer szlacheckiego życia, instytucji życia społecznego ówczesnej Rzeczypospolitej. Akceptując te wartości demokracji szlacheckiej, które uznawał za autentyczne, starał się jednocześnie wskazywać pozorne, fałszywe, wychowywać współczesnych Polaków. Formułował postulat powrotu do źródeł, który jest przewodnim motywem wręcz programowej satyry Świat zepsuty. Wg poety mieliśmy przodków poczciwych, którzy zbudowali potężne kraj, żyli w cnocie, prostocie, odznaczali się surowością obyczajów. Dzisiaj jest zupełnie odmiennie, autor przedstawia długą listę wad współczesnych mu Polaków: upadek obyczajów i anarchia, przyjmowanie pozorów za wartości autentyczne, bezbożność, demoralizacja, brak wyraźnych zasad moralnych, upadek instytucji życia zbiorowego. Krasicki idealizuje przeszłość (powtarza: dzisiaj nie ma już prawdziwych Polaków, godnych następców tych, co odeszli), w wierszu pobrzmiewają nuty konfliktu pokoleń (zepsucie jest zgodne w pierwszej kolejności młodej generacji). W kraju i społeczeństwie nie odbywa się dobrze, jednak podmiot liryczny dostrzega jednakże cień nadziei na poprawę sytuacji - sygnalizują to ostatnie wersy utworu. Aby naród mógł się moralnie odrodzić, znów stać się mocnym, konieczne jest powszechne zrozumienie źródeł zła. Świat zepsuty to w dużej mierze retoryczny monolog moralisty, który ostrzega, upomina, próbuje nawet karcić. Używając idealnie znanej pokoleniom poetów metafory ojczyzny-tonącego okrętu, pisarz przedstawia ponure wizje przyszłości (demoralizacja skończy się upadkiem, jak to miało miejsce w razie Rzymu), przeciwstawiając im piękną przeszłość państwie.
Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz
Pan Tadeusz jest nie tylko idealizacją dawnej Polski, wspomnieniem ogrodu Pana Boga, jak Soplicowo nazwał Czesław Miłosz. Dokonuje się w nim również, niezbyt wnikliwy i surowy, sąd nad państwem. Szlachta zostaje oskarżona o dumę, pychę (Stolnik, Jacek Soplica) i wynikające z tego warcholstwo, skłonność do anarchii, lekceważenia praw i obowiązków obywatela (bezkarność Jacka po zabiciu Stolnika, zajazd). Ci kłótliwi ludzie nazbyt regularnie prywatny biznes stawiali powyżej dobrem ogółu, ojczyzny Szlachta z Pana Tadeusza miała także rozliczne zalety. Owi ludzie umieli zrezygnować z zemsty i wybaczać, odpokutować (jak Jacek) popełnione przestępstwa, winy. Bardzo kochali swój państwo, w obliczu niebezpieczeństwa stawali się solidarni, zapominali o urazach. Generalnie, Mickiewicz nie osądzał zbyt surowo narodowej przeszłości. Raczej idealizował minione, wady przekształcał w ludzkie śmiesznostki (jak np. w razie mieszkańców zaścianka), pisał o nich z humorem. Gdy do Soplicowa, wspólnie z wojskami Napoleona, dotarty ogromne wydarzenia historyczne, w poemacie ponownie pojawiły się nuty wyłącznie optymistyczne - w dziele nie ma słowa o błyskawicznie nadchodzącej klęsce Francuzów pod Moskwą. Pozostaje raczej niezmącona wizja, sen o odmienionej, jeszcze piękniejszej, wolnej Polsce.
Lalka - Bolesław Prus
Utwór prezentuje różne ekipy socjalne Polaków (również napięcia na tle politycznym, religijnym, narodowościowym - choćby antysemityzm), pokazuje, jak zróżnicowane pod względem majątkowym i społecznym było owo społeczeństwo (nie zapomina nawet o rodzącym się ruchu socjalistycznym). Obraz Polaków z tej powieści jest bardzo krytyczny i zdecydowanie pesymistyczny. Arystokraci to próżniacy dyletanci w każdej dziedzinie, zdegenerowani, zdemoralizowani utracjusze. Szlachta traci znaczenie, ulega materialnej degradacji, nie zawsze radzi sobie w roli inteligencji. Właściwie tylko finansiści, kupcy, przemysłowcy w ówczesnej Polsce mieli kapitał. Zaczęli więc być dopuszczani do "dobrego towarzystwa", które przeważnie utrzymywało się z nędznych resztek dawnych fortun. W tej ekipie były osoby światłe, prężne, wyróżniające się rozległością horyzontów - jak sam Wokulski. Polskie mieszczaństwo było jakby zaprzeczeniem cnót mieszczaństwa niemieckiego, to ludzie z reguły leniwi, pozbawieni inicjatywy, wręcz nieudolni, wyróżniający się z kolei konserwatyzmem, obawą przed nowoczesnością, ekipa pod względem ekonomicznym słaba, pozbawiona większych kapitałów możliwych do zainwestowania w postęp przemysłu, handlu. Miejskiej biedocie ciężka robota pozwalała tylko marnie wegetować, a nadzieje na awans socjalny są praktycznie bezzasadne. Tej ekipie należało natychmiast pomóc.
Wesele - Stanisław Wyspiański
Dramat zawiera przedmioty bezpośrednio odsyłające do konkretnej sytuacji społeczno-politycznej Galicji, a więc zaboru austriackiego. Sytuacji raczej wsi, lecz Wesele jest także i obrazem szerszym, nie ukazuje całego społeczeństwa polskiego, przedstawia z kolei dwie jego ekipy: chłopów i inteligentów pochodzenia szlacheckiego. Chłopi to w utworze ekipa wewnętrznie zróżnicowana, mająca dużą świadomość narodową, zainteresowana polityką, kwestiami społecznymi, lecz i niedojrzała (Jasiek, aby ocalić pawie pióra, gubi złoty róg). Chłopi żywiołowo reagują na wezwania do walki (Czepiec -dumny z tradycji chłopskich walk, przywołujący postać Głowackiego, stworzenie kościuszkowskie, mit racławicki), są patriotyczni, ocalili w sobie liczne wartości moralne. Porywczy, zapalczywi wymagają silnego przywództwa mogącego jasno wskazać cele i poprowadzić do walki. Zarazem zdają sobie sprawę z przepaści socjalnej dzielącej ich od inteligentów -jednak zbudowanie jedności narodu wydaje im się możliwe. W Weselu ludzie z miasta (na przykład Radczyni) myślą o chłopach schematycznie, są przekonani o swej wyższości i naturalnej roli przewodnika narodu (jednakże jednocześnie obawiają się chłopów). Dwie ważące na życiu narodu ekipy Polaków (inteligenci i chłopi) stykają się, lecz pozostają sobie obce, wzajemnie niezrozumiałe, jednakże inteligenci próbują ocalić w sobie wiarę w solidarność socjalną, uważają się za demokratów lekceważących (w gruncie rzeczy tylko na pokaz) stanowe różnice. Warto zauważyć, iż inteligenci z Wesela niekiedy zdają sobie sprawę z tego, jak głęboko tkwią w złudzeniach, współtworzą mity, których konfrontacja z rzeczywistością może być bardzo boląca. Pogłębia to frustrację, nastroje rozpaczliwego zagubienia, niezdolności do wypełnienia historycznej misji. W gestach realizowanych wobec ludu (małżeństwa z chłopkami) chciano współcześnie widzieć ogromne, ważkie manifestacje ideowe, narodowe - Wyspiański przedstawił je jako pozy, wartości raptem pozorne, wątpliwe. Karmiąca się mitami inteligencja jest bierna, bezsilna, całe społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do narodowego zrywu. Pozostaje bezradne, bezsilne, pogrążone w tęsknotach, których nie umie spełnić, jego chocholi taniec symbolizuje niemoc, letarg, bezczynność, marazm. Nawet w sprzyjających uwarunkowaniach Polacy pozostają bierni, niezdolni do walki, czekają na cud, nikt nie bierze odpowiedzialności za los państwie. Wesele jest poruszającym dramatem niemocy narodowej, mówi o beznadziejności polskiego życia przełomu wieków. Polacy tworzą społeczeństwo bezsilne jako zbiorowość, pasywne, niezdolne do czynu w imię wartości ogólnych.
Ludzie bezdomni - Stefan Żeromski
Powieść ukazuje różne postawy Polaków w zaborze rosyjskim po stworzeniu styczniowym. Patriotyczna jest w pierwszej kolejności młodzież (lecz i ksiądz prefekt), na przykład Zygier, Radek, Wałecki czy dochodzący do takiej postawy Marcin Borowicz. Jednak pojawiają się w utworze i Polacy którzy ulegli rusyfikacji, choćby prof. Majewski, który dopiero przed dwoma laty został Rosjaninem, lecz już mówił z rosyjskim akcentem, donosił do władz szkolnych. Wiechowski, wiejski nauczyciel z państwowej szkoły w Owczarach, był zupełnie pozbawiony narodowej świadomości.
Przedwiośnie - Stefan Żeromski
Przedwiośnie wskazuje w pierwszej kolejności na dramatyczny rozziew między nadziejami a realnym kształtem odrodzonej Polski. Żeromski nie opowiedział się w tej powieści za żadną z zaprezentowanych idei, przeciwnie - z każdą podjął polemikę. Podstawę owego sporu stanowi postawienie trudnych pytań, na które ani jedna z ówczesnych opcji politycznych, ideowych nie umiała znaleźć odpowiedzi. Przypomnijmy, iż powieść powstawała w momencie bardzo trudnym dla Polski, gdy nasilało się wewnętrzne rozbicie polityczne, nieodpowiedzialny parlament zajmował się w pierwszej kolejności rozgrywkami politycznymi, stale zmieniały się niezmiennie nieporadne rządy ciągle pogarszało się położenie gospodarcze państwie, szalała inflacja, rosło bezrobocie, socjalne niezadowolenie, mnożyły się strajki, w państwie pogłębiał się chaos. Nic zatem dziwnego, iż ukazanie się Przedwiośnia było ważkim wydarzeniem nie tylko literackim, lecz i politycznym. Sporo środowisk przyjęło utwór jako wezwanie do rewolucji (tak interpretowano szczególnie jego ostatnią scenę), partie konserwatywne rozpętały nagonkę na Żeromskiego. Co ciekawe, podręcznik spowodowała także zasadniczą dyskusję programową, ideową w Komunistycznej Partii Polski. Powieść nie przynosi jednoznacznego rozwiązania głownych problemów (autor skłaniał się raczej ku spiesznemu i odważnemu reformizmowi), przedstawia jedynie ostre diagnozy, obraz sytuacji, jest wezwaniem do rachunku win, namiętnym oskarżeniem. Główne duży ideowe rozgrywają się w trzeciej części powieści, lecz nie można pominąć i treści zawartych w dwu pierwszych